top of page

PİR SULTAN

 

 

 

 

 GAVSU'L AZAM HAZRETLERİ

ABDÜLKADİR GEYLANİ

İlk kaynaklardan itibaren Abdülkâdir Geylânî'nin kitap te'lif ettiğine ve şiirler yazdığına dair bilgiler gelmekle beraber, eserleri hakkında mâlûmâtı îbn Kesir ve İbn Receb hâricinde kimse vermemektedir. Bu ikisi ise onun eserlerini el-Gunye li-tâlibî tarikı'l-Hak ve Fütûhu'l-Gayb isimleriyle verirler. Bunlardan başka İbnü'n Neccar ve İbn Tağriberdî onun kitaplar tasnif ettiğini; el-Kütübî, fûrû ve usulde eserleri olduğunu söyler. İbn Tağriberdî, Abdülkâdir Geylânî'nin şiir yazdığını da ilâve eder.

Bugün ise kütüphanelerimizde Abdülkâdir Geylânî'ye nisbet edilen eserlerin sayısı oldukça fazladır. Ancak dikkatlice incelendiginde, bu eserlerin bâzılarının ona âit olmadığı ve bâzılarının da eserlerinden derleme, ya da bir kısım bölümlerinin tekrârından ibâret olduğu görülecektir. Abdülkâdir Geylânî'nin tesbit edebildiğimiz eserleri şunlardır:


1-KİTAPLAR

a) el-Gunye li-tâlibî tarikı'l-Hak

Abdülkâdir Geylânî Hazretlerinin akâid ve tasavvufla ilgili telif eseridir. Klasik bir ilmihâl kitabı olarak târif edebileceğimiz bu eserde konular önce bablar hâlinde işlenir. Bablar kitaplara, kitaplar da fasıllara ayrılmıştır. Toplam olarak 10 bab, 6 kitap ve 309 fasıldan oluşur.

Eserde fıkhi konular Hanbelî mezhebine göre açıklanır. Akâidle ilgili konular selefi akide içerisinde "fî ma'rifeti's-Sânî" bölümünde, tasavvufla alâkalı mevzûlar ise kitabın sonundaki "Âdâbu'l-mürîdîn" bölümünde işlenir.

b) el-Fethu'r Rabbânî ve'l Feyzu'r Rahmânî

Abdülkâdir Geylânî'nin çeşitli târihlerde 36'sını medresede, 17'sini ribatta yaptığı, 9'unun ise yeri belli olmayan, toplam 62 adet vaazından derlenen eserdir. Eserde, vaazlar meclis başlığı altında verilir ve her meclisin târihi kaydedilmiştir. Ancak vaaz meclisleri kronolojik olarak, târihî sıraya göre dizilmemiştir. Vaazlann en erken tarihlisi 6 Cemâdi'l-âhir 545 târihi ile 30. meclis, en son târihlisi ise 20 Receb 546 târihi ile 61. meclistir.

Eserin kim ya da kimler tarafından derlendiği kesin olarak belli değildir. Bununla birlikte Karamâni, el-Fethu'r Rabbânî'yi Afif'in Abdülkâdir Geylânî'nin lisânından yazdığını söyler. Sâmerrâî de Abdülkâdir Geylânî'nin halîfelerinden Afîfeddîn b. el-Mübârek tarafından nakledildiğini belirtir. Gerek Karamânî'nin, gerekse Sâmerrâî'nin bahsettiği kişi Abdülkâdir Geylânî'nin torunlarından Afîfeddîn b. el-Mübârek olsa gerektir. Şu da var ki, o vaaz ederken müridleri veya oğullarından birilerinin onun sözlerini notlar hâlinde yazdıkları rivâyet edilmektedir.

el-Fethu'r Rabbânî Abdülkâdir Geylânî'nin sohbetlerinden parça parça derlenmiştir. Zîrâ konulara bakıldığında, onların bir sohbetin tamâmını aksettirmediği, çoğunun eksik olduğu, vaazdaki önemli yerlerin ya da yazan kişinin not edebildiği veyâ yazılmasını uygun bulduğu kısımların aktarıldığı görülür. Son meclis ise oldukça uzun ve müteferrik konulardan müteşekkildir. Kitabın sonuna Abdülkâdir Geylânî'nin vefâtı ilâve edilmiştir. Bu ilavenin kim tarafından ve ne zaman yapıldığı ise meçhüldür. Abdülkâdir Geylânî'nin tasavvufî görüş ve düşüncelerini muhtevî en hacimli eserdir.

c) Cilâü'l Hâtır min kelâmi'ş-Şeyh Abdülkâdir fi'z-zâhiri ve'l-bâtın (Cilâû'l-hâtır fi'l-bâtıni ve'z-zâhir)

Bu eser, Abdülkâdir Geylânî'nin vaazlarını bir araya getiren el-Fethu'r Rabbânî gibi müstakil bir derlemedir. Eser,el-Fethu'r Rabbânî'nin âdetâ bir devâmı niteliğindedir. Bu da diğeri gibi meclislerden oluşmaktadır. Ancak, eserin başında ilk ve son meclisin târihi belirtilmekte, arada kalan meclislerin târihleri hakkında ise bilgi verilmemektedir. Cilâû'l Hâtır'da ilk meclis 9 Receb 546 târihlidir. Bu târih aynı zamanda el-Fethu'r Rabbânî'deki 59. meclisin de târihidir. Bu İtibarla Cilâül Hâtır, el-Fethu'r Rabbânî'nin devâmı niteliğindedir. Şu kadar ki, Cilâû'l Hâtır, el-Fethu'r Rabbânî kadar tanınmamaktadır.

d) Fûtûhu'l Gayb

Fütûhu'l-Gayb, oğlu Abdürrezzak'ın Abdülkâdir Geylânî'nin 78 adet sohbet, vaaz ve hutbesinden derlemiş olduğu kitaptır. Bu da şeyh'in tasavvufi düşüncelerini günümüze kadar ulaştıran önemli bir eserdir. Eserin sonunda Abdülkâdir Geylâni'nin vefâtı anlatılır. Aynca bu ilâve kısımda onun Hulefâ-i Râşidîn'e varan soy şecereleri ve hayâtı ile ilgili kısa bilgiler de mevcuttur. Bu bilgilerin kim tarafından kaydedildiği belirtilmemektedir.

e) Mektûbât

Farsça'dan Arapça'ya tercüme edilmiş 15 adet mektup içerir. Mektupların kime ve hangi târihte yazıldığı belli değildir. Konular tasavvufi tavsiye ve nasihat şeklinde işlenmiş, çokça ayet kullanılmıştır.

f) Sırru'l Esrâr ve mâzharu'l Envâr fi ma yahtâcu ileyhî'l-ebrâr

"Tasavvufla ilgili konuları ihtiva eder. Yirmi dört fasıldan oluşur. Sırru'l Esrar'da 24 adet tasavvufi bahis akıcı bir şekilde işlenir. Eserin mukaddimesinde bu hususta şöyle denilmişitir: ' Bu kitap, kelime-i tevhidin harflerinin ve bir günün saatlerinin sayısına uygun şekilde, yirmi dört fasıl olarak hazırlanmıştır."

g) es-Sirâcü'l-vehhâc fi leyleti'l-mi'râc

es-Sirâcü'l-vehhâc Hz. Peygamber (s.a.s.)'in yüceliğini konu edinen küçük bir risâledir.

h) ed-Dûrerû 's-seniyye fi'l-mevâızı'l-Geylâniyye

Eser Abdülkâdir Geylânî'nin eserlerinden kısaltılarak seçilmiş 19 konudan, iki vasiyetten, nefsin yedi mertebesine âit bir makale ile Abdülkâdir Geylânî'ye âit altmış özdeyişden oluşur.

ı) Tenbîhü'l-gabî fi rûyeti 'n-Nebî

Tasavvufî-ahlâkl bir risâledir.

j) el-Muhtasar fi ilmi'd-dîn

Ahlaki, tasavvufi bir risâleciktir.

k) Usulü's-seb'a

Ariflerin yedi makâmından bahseder. Tasavvufi bir risâleciktir. Muhteviyâtı Behcetü'l-esrâr'da da vardır. Muhtemelen bu risâle oradakinin bir istinsâhıdır.

l) Usulü'd-din

Abdülkâdir Geylânî'nin kelâmi ve îtikâdî görüşlerini muhtevidir. Muhtemelen el-Gunye'nin ilgili bölümlerinden derlemedir.

m) Risile fi't-tevhid

Akaidi tasavvufi risâleciktir.

n) Akîde

Muhtemelen, Abdûlkâdir Geylânî'nin el-Gunye'deki akâidle ilgili görüşlerinden istifâde edilerek derlenmiştir.


2- ŞİİRLER

a) Dîvân

Aslının Farsça olduğu, daha sonra Arapça'ya ve diğer dillere tercüme edildiği belirtilir. Dîvân içerisinde Abdülkâdir Geylânî'nin şiirlerini ve bâzı vecîz nesirlerini bir araya getirmiştir. Birinci bölümü şiirler, ikinci bölümü nesirler olmak üzere iki bölümden oluşur. 

b) el-Kasidetü'l-ayniyye

Ahlâkî-tasavvufî şiir. Belli bir vezin veyâ ölçüye göre yazılmamıştır. Yer yer uzun cümleler mevcuttur.

c ) Reşfü'l-mûntehilin 

Ahlâkî-tasavvufî şiir. 

d ) Esmâûl-hûsnâ

İsminden de anlaşılacağı üzere Esmâ-i Hüsnâ'nın şiirler ile kısa kısa açıklamasıdır. 

e) Hamriyye, Ümmiyye, Taiyye, Lamiyye, Tasavvufiyye

Kaside ve manzûmelerini içine alan iki mecmuadır. 

f) Hamse-i Geylânî

Abdülkâdir Geylâni'ye nisbet edilen Farsça şiirlerden oluşur.

g) Vesile 

Tasavvufî şiir. Yukandan da anlaşılacağı üzere Abdülkâdir Geylânl'nin şiirleri biraraya getirilerek, değişik isimler verilmek sûretiyle, şahsî veya umumi kütüphânelerde muhâfaza edilmiştir.


3- VİRDLER, HİZBLER, DUÂLAR

a ) Salavât

es-Salâtü'l-kübrâ (ed-Delail), es-Salâtü'l-vüsta ve es-Salâtü's-suğrâ'dan oluşur.

b) el-Kibrîtû'l-ahmer fi's-salâti ale'n-Nebî (s.a.v.)

c) Da'vetû'l-celâle

d) Kenzû'l-a'zam

e) (Duâu) Fethi'l-basâir

f ) ed-Delâil (es-Salâtû'l-kûbrâ)

g) Evrâd


Kütûphânelerimizde Abdûlkâdir Geylani'ye nisbet edilen pek çok hizb, vird ve duâ nüshası bulunduğunu belirtmek isteriz. Abdûlkâdir Geylânî'nin evrâdı şunlardan oluşur:

Virdû's-sabâh Virdü'l-işrâk
Virdû'z-Zuhr
Virdû'l-asr
Virdü'l-mağrib
Virdû'l-ışâ
Evrâdû'l-üsbu

h) Hızbû beşâiri'l-hayrât 

Salavat-ı Beşairu'l Hayrat, Hz. Peygamber (s.a.s.)'e salât u selâm getirme ile ilgilidir.

ı) Hızbu't-tazarru' ve'l-ibtihâl (Îbtihâlü'ş-Şeyh Abdilkâdir)

j) Hızbu's-sûryaniyye (Da'vetû's-Sûryaniyye)

k) Hızbû's-sağîr

l) Hızbü'l-hıfz

m) Hızbû'n-nasr

n) Duâû Hızbi'n-nasr

Prof. Dr. Dilâver Gürer

Kaynak: http://www.meviza.com/gavsulazam/eserleri/

bottom of page